Đền Thánh Mẫu là ngôi đền thiêng liêng tọa lạc dưới chân núi Na, xã Xuân Lam, huyện Nghi Xuân, tỉnh Hà Tĩnh. Nơi đây thờ Hoàng hậu Phạm Thị Ngọc Trần (vợ của Lê Lợi - thủ lĩnh cuộc khởi nghĩa Lam Sơn), có từ thời Hậu Lê, sau khi Lê Lợi xưng vương năm 1428. Phần mộ (hậu am) có từ sau ngày bà hy sinh năm Ất Tỵ (1425) phần đền xây dựng đầy đủ vào đời vua Lê Thánh Tông (con trai của Phạm Thị Ngọc Trần và Lê Lợi). Bà sinh ra trong một gia đình ở vùng Quần Lai, huyện Lôi Dương, tỉnh Thanh Hóa.
Trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Văn hóa và Phát triển, ông Đặng Văn Hoài - Chủ tịch UBND xã Xuân Lam cho biết: "Lý do tổ chức Liên hoan thực hành tín ngưỡng thờ mẫu Tam phủ tại đền Thánh Mẫu là nhân dịp Lễ giỗ lần thứ 599 Hoàng hậu Phạm Thị Ngọc Trần, trong khuôn khổ Lễ hội đền Thánh Mẫu 2024, xã Xuân Lam kết hợp với Trung tâm Nghiên cứu Lịch sử và Bảo tồn di sản Văn hoá Quốc gia, Viện Nghiên cứu Văn hoá và Phát triển tổ chức Chương trình liên hoan này. Đây không chỉ là Lễ cầu sức khỏe, may mắn, hạnh phúc, mà còn thể hiện khát vọng trong cuộc sống thường ngày của người dân nơi đây, hướng con người đến lòng từ bi bác ái.
"Có rất nhiều người chưa biết đến sự tích của di tích đền Thánh Mẫu. Vậy nên, cũng nhân dịp Lễ hội Đền, xã tổ chức buổi Liên hoan nhằm quảng bá hình ảnh di tích lịch sử, cũng như giá trị tinh hoa văn hóa tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ, qua đó thu hút du khách thập phương biết đến, tham quan. Chương trình lần này sẽ đưa công chúng tiếp cận với nghi thức hầu đồng trong Tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt, thông qua việc kết hợp một cách nghệ thuật các yếu tố văn hóa dân gian như trang phục, âm nhạc, hát chầu văn, múa, diễn xướng dân gian", ông Hoài chia sẻ thêm.
Được biết, nghi lễ thực hành tín ngưỡng thờ mẫu Tam Phủ tại đền Thánh Mẫu sẽ diễn ra ở 2 khu vực của đền là Trung điện và Hạ điện.
Thực hiện Công văn số 1928/UBND-VHTT ngày 22 tháng 04 năm 2024 của UBND huyện Nghi Xuân về việc tổ chức Liên hoan thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu nhân dịp Lễ giỗ lần thứ 599 năm thánh Mẫu Phạm Thị Ngọc Trần tại xã Xuân Lam, cho đến nay công tác chuẩn bị đã được Ban Tổ chức triển khai. Dự kiến sẽ có khoảng 7 - 10 tiết mục tham gia hầu đồng, thời gian cho mỗi lần thực hành giao lưu của mỗi nghệ nhân, đồng thầy, thanh đồng, thủ nhang là 45 phút.
Đặc biệt chú trọng đến việc giữ gìn nét đẹp và chuẩn mực trong mỗi giá hầu đồng, phép tắc lễ nghi. Bảo đảm sự tôn nghiêm, thành kính, thể hiện đúng giá trị tinh thần là ca ngợi công ơn của các vị thánh, tái hiện lại hình ảnh oai hùng của các vị tướng quân đã có nhiều công lao xây dựng và bảo vệ đất nước.
"Thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt” là di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại được UNESCO công nhận vào năm 2016. Điều này một lần nữa khẳng định những giá trị không thể phủ nhận của tín ngưỡng thờ Mẫu trong đời sống của người Việt.
Đối với người dân huyện Nghi Xuân nói riêng, tỉnh Hà Tĩnh nói chung, Đền Thánh Mẫu không chỉ là điểm du lịch tâm linh mà còn là di tích lịch sử văn hóa quan trọng ở vùng non nước Hồng Lam. Đền đã được công nhận Di tích Lịch sử - Văn hoá cấp tỉnh, theo Quyết định số 1592/QĐ-UBND ngày 08/08/2005 của Uỷ ban nhân dân tỉnh Hà Tĩnh.
Đạo Mẫu đối với tâm thức người dân Việt Nam được xem là niềm tin thiêng liêng, là sức mạnh gắn kết cộng đồng, là điểm tựa tinh thần dân tộc giúp vượt qua mọi khó khăn, thách thức của lịch sử để tồn tại và phát triển. Di sản Thực hành Tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ thể hiện rất rõ truyền thống uống nước nhớ nguồn, chủ nghĩa yêu nước được tâm linh hóa, ý thức về sự giao lưu văn hóa và mối quan hệ bình đẳng, gắn bó giữa các dân tộc.
Thời gian diễn ra buổi Liên hoan từ 9h30 - 17h00 ngày 2/5/2024 (tức ngày 24/3 Âm lịch). Đối tượng tham gia là các Câu lạc bộ, Cá nhân Diễn xướng, Hầu đồng; Các Câu lạc bộ Chầu văn; Các Thanh đồng, Cô đồng, Cậu đồng hoạt động trong lĩnh vực thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam - Tứ phủ.
Hiện nay, công tác chuẩn bị trước thềm sự kiện Liên hoan đang được gấp rút thực hiện như dọn vệ sinh trong và ngoài đền, lau rửa các hiện vật... để mọi thứ thật tươm tất, chỉnh chu, sẵn sàng đón tiếp các khách mời đến tham dự trong thời gian tới.
Liên hoan thực hành tín ngưỡng thờ mẫu Tam phủ của người Việt tại đền Thánh Mẫu là dịp để các nghệ nhân, thanh đồng trực tiếp tham gia thực hành, giới thiệu những giá trị cốt lõi của Tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ đến với nhân dân, du khách thập phương… Giúp thế hệ trẻ nhớ về cội nguồn, công lao của cha ông và giới thiệu về vẻ đẹp của quê hương, đất nước.
