Đừng chủ quan khi lựa chọn ngữ liệu
Đề thi học kỳ I môn ngữ văn lớp 8 tại huyện Thanh Bình, tỉnh Đồng Tháp đã gây xôn xao khi sử dụng ngữ liệu được cho là không tế nhị về người thầy thuốc. Đề thi này đặt ra nhiều câu hỏi và tranh cãi về cách chọn ngữ liệu và nội dung của đề.
Văn bản trong đề thi là một đoạn truyện cười mang tên "Sao chưa mời tôi ăn", được trích từ tác phẩm "Tiếng cười dân gian Việt Nam" của Trương Chính- Phong Châu. Nội dung truyện xoay quanh một người đau bụng tìm đến thầy lang để chữa trị. Người này hứa sẽ mời thầy ăn một bữa nếu khỏi bệnh, nhưng sau khi khỏi bệnh lại trì hoãn việc mời ăn và gặp phải tình huống hài hước từ thầy lang. Ngữ liệu tạo ra sự phản cảm nhiều nhất là “Anh thật là kẻ tham lam tráo trở. Đã đi được một đống lù lù thế này, sao còn chưa mời tôi ăn hả?”
Thách thức đặt ra cho học sinh là đọc và hiểu nghệ thuật ngôn ngữ cũng như thủ pháp gây cười trong đoạn truyện. Câu hỏi đề yêu cầu học sinh phân tích thể loại văn bản, nêu đề tài của nó, xác định bối cảnh, tìm nhân vật làm bật lên tiếng cười và thể hiện qua câu nào. Đồng thời, học sinh cũng được đặt ra để xác định thủ pháp gây cười trong đoạn văn và rút ra bài học cho bản thân sau khi đọc xong câu chuyện.
Một số giáo viên và chuyên gia giáo dục đã lên tiếng đánh giá đề thi này. Thạc sĩ Nguyễn Phước Bảo Khôi, Giảng viên Ngữ văn, Trường ĐH Sư phạm TP.HCM, nhấn mạnh vào việc sử dụng ngữ liệu không phù hợp. Ông đánh giá đề có ưu điểm như phù hợp với kinh nghiệm đọc văn bản và năng lực nhận thức của học sinh lớp 8. Tuy nhiên, ông cũng lưu ý rằng đề thi thiếu sự sâu sắc, thiếu tính nhân văn và thể hiện thủ pháp gây cười đơn giản.
Thạc sĩ Khôi cũng đề cập đến vấn đề nghệ thuật và đạo lí trong đoạn truyện. Ông cho rằng việc thể hiện vấn đề bệnh đường tiêu hóa và cách thầy lang phản ứng có thể tạo ra cách hiểu không tế nhị, không phù hợp với tình trạng sức khỏe và vệ sinh cá nhân.
Vấn đề này đã làm nảy sinh nhiều tranh cãi và phản ứng từ cộng đồng. Nhiều ý kiến chỉ trích đề thi vì cho rằng nó không tôn trọng đúng mức đối với người thầy, thiếu chuẩn mực. Ông Hồ Tấn Minh, Chánh văn phòng Sở GD-ĐT TP.HCM, cũng đưa ra nhận định về việc lựa chọn ngữ liệu trong đề kiểm tra. Ông nêu rõ tinh thần của kiểm tra đánh giá theo năng lực là không sử dụng lại văn bản đã dạy cho học sinh để kiểm tra, và cần phải đảm bảo nội dung đề đáp ứng yêu cầu hình thành phẩm chất và năng lực cho học sinh.
Trong quá trình kiểm tra, việc sơ sót đã xảy ra khi Hội đồng ra đề chủ quan, không chú ý đến ngữ liệu nhạy cảm, dẫn đến tranh cãi và chỉ trích từ phía cộng đồng. UBND huyện Thanh Bình đã tiến hành kiểm điểm và rút kinh nghiệm trong công tác ra đề thi đối với giáo viên và lãnh đạo Hội đồng ra đề của Phòng GD-ĐT.
UBND huyện cũng yêu cầu ngành giáo dục rút kinh nghiệm sâu sắc và quán triệt toàn thể giáo viên về việc lựa chọn ngữ liệu, đảm bảo tính giáo dục cao và phù hợp với tâm sinh lý của học sinh.
Giáo viên và đề thi: Đào tạo, thách thức và định hình tương lai của môn ngữ văn
Đề thi môn ngữ văn tại tỉnh Đồng Tháp chỉ là một trong nhiều đề thi gây phản ứng trái chiều trong xã hội, và có một số nguyên nhân chính đằng sau hiện tượng này.
Một trong những nguyên nhân quan trọng là sự đổi mới của chương trình giáo dục phổ thông, đặc biệt là môn ngữ văn. Theo chương trình mới, môn ngữ văn không chỉ đòi hỏi học sinh nắm vững kiến thức về ngôn ngữ, văn học, mà còn phát triển kỹ năng đọc hiểu, phân tích, bình luận, viết văn, và tư duy phản biện. Điều này đặt ra yêu cầu cao cho người ra đề thi, đòi hỏi sự sáng tạo, linh hoạt và đa dạng trong việc lựa chọn ngữ liệu, đặt câu hỏi, và đánh giá năng lực học sinh. Tuy nhiên, không phải tất cả giáo viên đều có đủ năng lực và kinh nghiệm, có thể dẫn đến việc chọn ngữ liệu không phù hợp, không giáo dục, và không phản ánh đúng nội dung, mục tiêu của chương trình.
Thứ hai, sự khác biệt về quan điểm, giá trị và đạo đức xã hội giữa người ra đề thi và người làm đề thi, cũng như giữa các đối tượng trong xã hội, làm nảy sinh những tranh cãi. Ngữ văn là một môn học liên quan đến nhiều lĩnh vực nhân văn, từ văn hóa đến lịch sử, tâm lý và triết học. Không có một tiêu chuẩn chung để đánh giá tính phù hợp hay giá trị của một ngữ liệu, mỗi người có thể có cách nhìn, cảm nhận và đánh giá khác nhau dựa trên kiến thức, kinh nghiệm, tư tưởng và định hướng cá nhân. Điều này có thể dẫn đến xung đột và tranh luận giữa người ra đề và người làm đề thi.
Cuối cùng, sự thiếu minh bạch, rõ ràng và chính xác trong việc trình bày, trích dẫn và giải thích ngữ liệu trong đề thi là một nguyên nhân khác tạo ra hiểu lầm và tranh cãi. Ngữ liệu trong đề thi có thể bao gồm nhiều loại văn bản, từ văn học đến bài báo, có nguồn gốc, tác giả, thời gian và bối cảnh khác nhau. Để người làm đề thi có thể hiểu ngữ liệu và người ra đề thi có thể bảo vệ lựa chọn của mình, sự minh bạch, rõ ràng và chính xác là quan trọng. Tuy nhiên, có thể xuất hiện những trường hợp thiếu sót, lỗi lầm và cẩu thả, gây ra hiểu lầm, nhầm lẫn và cảm xúc tiêu cực cho người làm đề thi, cũng như khó khăn trong việc đánh giá và xử lý khi có phản ứng từ dư luận.
Vì vậy, để giải quyết vấn đề này, cần thực hiện một số giải pháp cụ thể.
Trước hết, cần tăng cường đào tạo, hướng dẫn và hỗ trợ cho giáo viên ngữ văn về năng lực, kỹ năng và phương pháp ra đề thi theo chương trình mới. Cần có tài liệu, hướng dẫn, ví dụ và mẫu đề thi để giáo viên tham khảo, cùng với kênh giao lưu và chia sẻ thông tin giữa các giáo viên.
Thứ hai, tôn trọng, lắng nghe, đối thoại và thống nhất về quan điểm, giá trị và đạo đức xã hội giữa các bên liên quan là cần thiết. Cần xây dựng tiêu chí và chuẩn mực để lựa chọn ngữ liệu, đồng thời thiết lập cơ chế và quy trình xử lý khi có phản ứng, tranh luận và xung đột.
Cuối cùng, cần nâng cao chất lượng, minh bạch, rõ ràng và chính xác trong việc trình bày, trích dẫn và giải thích ngữ liệu trong đề thi. Có thể sử dụng các trang web, ứng dụng, mạng xã hội và diễn đàn để chia sẻ, bình luận và đánh giá ngữ liệu. Cần thiết lập quy định và quy chế để đảm bảo tính minh bạch, công bằng và trung thực khi sử dụng các phương tiện này, cũng như có cơ quan giám sát để kiểm tra, đánh giá và xử lý khi có vi phạm, khiếu nại và tranh chấp liên quan đến ngữ liệu trong đề thi.
