Liên hoan nghệ thuật hát Then, đàn Tính các dân tộc Tày-Nùng-Thái toàn quốc lần thứ VI năm 2018, sẽ diễn ra trong hai ngày 13 và 14/5/2018 tại tỉnh Hà Giang. Nguồn: Internet.
Tôi không phải là chuyên gia trong lĩnh vực này, cũng chưa từng có vinh dự được trở thành thành viên của hội đồng di sản quốc gia. Nhưng tôi may mắn sống cùng với người dân, hiểu thực tế của cộng đồng và môi trường mà di sản nảy sinh. Từ những trải nghiệm thực tế, tôi muốn chia sẻ quan điểm của mình về vấn đề này. Nếu có điều gì chưa chính xác, tôi mong các giáo sư và các nhà quản lý thông cảm.
Di sản có cấu trúc đặc biệt: với hạt nhân là giá trị, các thành tố thiêng chiếm ưu thế và các thành tố văn hóa nghệ thuật... Tất cả những yếu tố này có liên quan đến không gian và thời gian (bao gồm nhiều yếu tố thiêng và đặc thù). Mối quan hệ này là hữu cơ và chặt chẽ, tuân theo nguyên tắc chỉnh thể và hợp nhất. Vì vậy, di sản không thể tách rời khỏi môi trường, và không thể mang di sản như "lễ thờ Mẫu tam phủ, tứ phủ" ra khỏi đền để biểu diễn. Tuy nhiên, trong thực tế, nhiều nghệ nhân và nghệ sĩ biểu diễn hát then, đàn tính, 3 giá đồng... trên sân khấu, điều này đặt ra câu hỏi về việc thực hiện.
Trong Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch có 2 Cục quan trọng: Cục Di sản và Cục Văn hóa cơ sở. Cục Di sản khuyến nghị không nên tổ chức hầu đồng trên sân khấu. Trong khi đó, Cục Văn hóa cơ sở lại tổ chức các liên hoan trình diễn di sản. Các giám đốc các sở thường gặp nhau và thắc mắc. Tin ai, theo Cục nào bây giờ?
Một giám đốc hỏi tôi, tôi liền tuân theo quan điểm của người dân, có chút hiểu biết về di sản học: Nhu cầu biểu diễn cái gọi là di sản là thực tế và sẽ ngày càng cao. Vì vậy, cần khuyến nghị không mang di sản ra khỏi môi trường để biểu diễn, tuy nhiên các tiết mục biểu diễn chỉ là "mảnh vỡ" của di sản, là một phần cấu thành, không phải là di sản. Vì thế, không nên gọi là trình diễn di sản mà chỉ là biểu diễn một phần nghệ thuật như hát then, đàn tính, chứ không phải là thực hành tín ngưỡng then.
Tôi cho rằng các nhà quản lý và các nhà khoa học cũng cần phải phân biệt giữa các yếu tố của di sản và "mảnh vỡ" của di sản. Không nên sử dụng thuật ngữ "Liên hoan trình diễn di sản" nhưng cũng không nên cấm họ sử dụng các "mảnh vỡ" để tạo ra các tiết mục nghệ thuật, miễn là họ không gọi đó là di sản."
