Họa sĩ Phan Thị Ngọc Mỹ sinh năm 1947 tại thôn Phúc Đức, xã Sài Sơn, huyện Quốc Oai (Hà Tây cũ) - Nơi đây có chùa Thầy, có dòng họ Phan Huy nổi tiếng khoa bảng đã định cư lâu đời ở Sài Sơn. Tổ tiên Phan Thị Ngọc Mỹ là những danh nhân đất nước như: Phan Huy Cận, Phan Huy Ích, Phan Huy Chú, Phan Huy Thục… Để lại cho hậu thế những áng văn thơ, sử, địa chí tuyệt tác. Khung cảnh quê hương đã cho họa sỹ một màu rất nữ tính và những cảm xúc nhẹ nhàng có tính hoài niệm về một miền quê thương nhớ. Bà sinh trưởng trong một gia đình cha là nhà giáo Phan Huy Thản, người anh cả là Phan Huy Minh theo nghề cha và sáng tác thơ. Anh trai thứ hai là Phan Huy Mẫn học trường Đại học Mỹ thuật công nghiệp Hà Nội. Còn bà - Ngọc Mỹ nhà sưu tập và vẽ tranh. Bà từng giữ chức vụ phó giám đốc Trung tâm UNESCO – Mỹ thuật môi trường, hội viên Hội Mỹ thuật Hà Nội, đồng thời là thành viện Ban chủ nhiệm CLB văn nghệ xứ Đoài – Ban chủ nhiệm CLB sưu tập tranh mỹ thuật. Từ bé bà đã được sống trong môi trường văn hóa, nghệ thuật và hội họa, bà luôn có ý thức giữ gìn những nét văn hóa, những hiện vật còn sót lại của dân tộc và những bức tranh có giá trị.
Vào những năm 80 của thế kỷ trước, khi “cơm ăn không đủ no, áo mặc không đủ ấm” thì bà đã bắt đầu thú chơi thường chỉ dành cho những người giàu: Đi sưu tầm những bức tranh của các danh hoạ trong và ngoài nước. Họa sỹ Phan Thị Ngọc Mỹ tâm sự: Việc tôi đi sưu tầm tranh - xuất phát từ tiếng gọi sâu thẳm trong tâm hồn và lòng yêu nghệ thuật chân chính. Đó là lúc, tôi phải thuyết phục gia đình bán cả căn nhà đang ở để mua cho được những bức tranh quý. Cũng may, chồng và gia đình tôi đều là những người yêu nghệ thuật, yêu cái đẹp nên luôn luôn ủng hộ. Với mong muốn lưu giữ nhưng tác phẩm nghệ thuật quý giá, năm 2006 bà mở một bảo tàng mang chính tên mình – Bảo tàng Phan Thị Ngọc Mỹ. Khu nhà bảo tàng 3 tầng là nơi trưng bày chủ yếu, mở cửa thường xuyên đón người xem. Tầng một dành trưng bày các tác phẩm của các họa sỹ Trường Mỹ thuật Việt Nan từ khóa Kháng chiến và hòa bình như Lê Huy Hòa, Lưu Công Nhân, Trần Lưu Hậu, Linh Chi... Tầng hai dành trưng bày các tác phẩm của các họa sỹ bậc thầy thời Mỹ thuật Đông Dương như Tô Ngọc Vân, Trần Văn Cẩn, Nguyễn Gia Trí... Tầng ba trưng bày tác phẩm của các họa sỹ trẻ đương đại. Hai bên sân và phần sàn dưới chân tường các tầng nhà trưng bày đồ sành, sứ gia dụng. Đồ gia dụng được trưng bày là những vật dụng đã gắn liền với đời sống của các gia đình quanh vùng núi Sài Sơn. Các tác phẩm, vật dụng đều được lưu trữ, bảo quản theo quy cách chuyên dụng của ngành bảo tàng. Trong suốt 10 năm hoạt động, bảo tàng đã phục vụ miễn phí nhiều lượt khách đến chiêm ngưỡng, thưởng thức, nghiên cứu và nhận được phản hồi tích cực của người xem. Bảo tàng là nơi trưng bày hơn 500 đồ gia dụng bằng sành, sứ, gốm, trên 700 tác phẩm hội họa và gần 1000 bức thư pháp có niên đại từ vài trăm đến hàng ngàn năm tuổi.
Hiện nay, trên cả nước có rất nhiều bảo tàng được xây dựng và hoạt động với nguồn vốn lên đến vài ngàn tỉ đồng với nhiều chủ đề khác nhau như: Bảo tàng dân tộc học, Bảo tàng Phụ Nữ,…Tuy nhiên, hiếm có bảo tàng nào như Bảo tàng Phan Thị Ngọc Mỹ. Là một bảo tàng tư nhân, những tác phẩm ở đây rất phong phú, thuộc nhiều chủ đề và thể loại khác nhau của các danh họa khác nhau. Bảo tàng Phan Thị Ngọc Mỹ được xây dựng trên cơ sở bộ sưu tập nghệ thuật khá đồ sộ từ 1988. Bà đã gom góp hàng ngàn tác phẩm và hiện vật hội họa, đồ họa, thư pháp (Hán, Việt), đồ gốm, đồ đồng, đồ thủ công mỹ nghệ dân gian. Ngoài các tác phẩm sưu tập, một phần quan trọng không thể không nhắc tới trong bảo tàng là những bức tranh do chính Phan Thị Ngọc Mỹ sáng tác. Với phong cách hiện thực mới mẻ, bà đã thể hiện khá thành công chuyên đề phong cảnh nông thôn tươi sáng, đầy trữ tình.
Có thể nói, Bảo tàng tư nhân Phan thị Ngọc Mỹ là bảo tàng tư nhân đầu tiên ở VIệt Nam với quy mô đồ sộ, được sưu tầm bởi một người nghệ sĩ tài ba. Mỗi hiện vật ở Bảo tàng Phan Thị Ngọc Mỹ là một giá trị văn hóa to lớn không thể đong đếm bằng vật chất. Bảo tàng sẽ góp phần làm phong phú thêm đời sống văn hóa của người dân Sài Sơn, trở thành điểm hẹn văn hóa, nơi giao lưu của công chúng yêu mỹ thuật khắp mọi miền.
