Ngày xưa Chúng tôi sống khổ thật, thịt lợn+thịt gà chỉ được ăn khi giỗ tết, trứng gà vịt mua lẻ chưng tương, tôm ốc cua cá bắt ngoài ruộng về thay chất đạm, Bữa cơm độn ăn với rau luộc, nấu và "tương cà là gia bản" suốt cả một thời kỳ luôn luôn đói ăn 1964- 1986. Khổ, thời kỳ ấy ăn chưa no, tối đến lại phải tập trung sinh hoạt đội, đoàn, đi quanh làng hô khẩu hiệu nữa chứ. Hồi đó mau đói bụng lắm, có thể ăn lúc nào cũng đc. Nhìn ai cũng hom hem, hốc hác và thiếu sức sống. Toàn dân gày guộc, hoạ hoằn mới thấy người beo béo. Nuôi lợn đóng nghĩa vụ, nuôi gà vịt gây giống bán trứng. Thịt bán tem phiếu cho công nhân viên chức và dân nội thành, nông dân chả có tem phiếu đâu nhé.
Chúng tôi là nông dân một năm chỉ được ăn thịt lợn trong mấy ngày tết, nhưng không có nhiều đâu. Gần tết HTX cấp mấy chục gđ 2;3 con lợn làm thịt chia kg hơi theo khẩu (mổi khẩu được mấy lạng hởi đó) làm thịt xong chia phần trong con lợn có những gì thì phần thịt có những thứ ấy .Khổ vì toàn dân chịu khổ vậy, dể dành mọi thứ cho chiến trường...
Món ăn bao cấp nói chung là nhiều món rau củ quả, đương nhiên ít thịt hoặc không có. Các nhà trữ được ít tôm khô, có nhà là liễn mỡ, hũ mắm tôm, bát tóp mỡ lợn, chai nước mắm quê đựng trong chạn tre gỗ đặt trên 4 bát mẻ có nước chống kiến, cạnh trạn bát là vại cà bát, vại dưa nén có các viên đá nén nằm bên trên, hũ mẻ, dưới gốc cau là chum tương bọc kín nắp.
Những món ăn dân dã nhất, giản dị nhất, rẻ tiền nhất là tận dụng mọi thực phẩm, rau dưa có sẵn vườn nhà và ngoài cánh đồng. Qua bàn tay của bà, của mẹ, của chị thành những món ăn thường nhật. Lũ Tôi thời trẻ đi học về là tranh thủ móc cua, mò ốc, be bờ mương ngòi bắt cá vụn, kéo vó giời mưa, kéo vó te kiếm tôm đòng đong cân cấn...
- Sướng nhất là bắt được con cà cuống, mùa mưa là giống này xuất hiệu nhiều, con cái đẻ trứng vào các thân cây lúa. Trứng nó bao quanh chi chít như quả dâu to cỡ ngón tay cái. Cà cuống đực nhỏ và gầy xác ve nhưng quý vì có hai bọng dầu thơm đặc sản. Dầu này thường khều ra cho vào nước mắm cho dậy mùi thơm khi chấm rau. Cà cuống cái vặt hết chân cánh đi nướng khéo cho chín gỡ lấy thịt dằm mắm mặn cho lũ trẻ măm.
- Nhất hạng cua càng bắt bóng, cá rô rạch đường ruộng...mang về rang giã kho các kiểu, bắt chước người lớn nên cũng rành nhiều thứ. Tỷ như châu chấu rang với nước muối cà, cá diếc+lươn chạch kho tương, cua đồng nhiều muối làm mắm cua, mấy con cá rô ron rán giòn,
- Quấy bánh đúc ốc, bánh đúc ngô ăn thay cơm,
- Sang trọng là canh ốc nấu chuối xanh hay với cà chua, canh riêu cua ăn ghém thân cây chuối non, canh rau tập tàng...nấu luộc là chính, đồ xào "chạy qua hàng mỡ".
- Nhớ bát canh rau tập tàng thời nghèo đói. Cạn nồi cơm, sau khi vần vành rơm đốt xung quanh nồi, thì vác rá ra vườn, hái một ít rau ngót, dăm ngọn mùng tơi, ít lá ớt, rồi dền cơm, dền gai, rau xương sông…là đủ cả bữa canh.
- Lại có khi dăm con cua chẳng đủ bữa nấu riêu, thế là hái ít lá gấc bánh tẻ, rửa sạch, vò nát, nấu lẫn cua với lá gấc, bát canh ngọt và vị cực khó quên. Còn có món xơ mít non xào hoặc kho ăn thay thịt cá
- Bà tôi còn có món khoai nước khô kho với lạc ăn cũng ngon phết. Dọc khoai nước tím cắt vào bỏ lá rửa sạch rồi xắt ra bằng hai đốt ngón tay phơi khô cho vào chum chờ hôm mưa rét lôi ra rửa sạch rồi giã lạc ra kho với tương ăn bùi béo mềm ngọt mà không hề ngứa.
- Bắt cua đồng cua rạm muối hoặc cua đồng loại nhỏ (mùa nóng bắt cua leo rất nhiều) nấu rau tập tàng hái trong vườn. Ai nhớ còn món mộng bông nấu cáy (ngọn non cây bông nấu với cáy), giống kiểu rau mùng tơi nấu canh cua rau đay?
- Ra đồng bắt ở ruộng, mò ở các mương ngòi mẻ ốc vặn, dùng làm các món : Ốc nấu chuối xanh, Ốc xào măng, Canh ốc ăn với bún, Ốc xào sả ớt.
- Đi bắt chuột đồng về chế biến xào sả ớt, hấp, luộc...
- Kéo te sáng sớm về rang với khế chua. Mưa vợt châu chấu, mang về vặt cánh rang với nước muối cà bát ăn rất ròn.
- Rau tập tàng (Xương sông, dền, ngọn mướp, lá khoai lang, ngọn bí ngô, nụ mướp, lá ngót, rau muống, mồng tơi, rau đay, rau sam, rau cải các loại, rau cần...). - Hý hoáy làm các loại nộm hoa chuối, nộm rau muống điểm lạc rang giã dối và vừng rang, nộm đu đủ xanh, nộm su hào cà rốt
- Dải khoai sọ kho tương ốc ủ dấm, cá diếc, tép vụn.
- Nhớ nhà nhà trong làng muối hàng yến dưa cả cây. Cà pháo muối xổi, hoặc cà bát nuối nén cả quả ăn dầm quanh năm, dầm tương kho cá cũng ngon. Còn nhớ dưa chua xào tóp mỡ ép và cà chua là thành phần chính cho rất nhiều món ăn “ngọt ngào”, khi mỳ chính là xa xỉ
- Dưa cà muối vụ nào rau nấy, ngoài ra còn quả sung muối, rau cần muối nữa. Ngọn sắn muối dưa chua kho cá vụn hay phết.
- Thịt mua về rán lấy mỡ, tóp mỡ dành cho bữa ăn tươi. Tóp mỡ ép khô, mua vài lạng chưng cà chua là món ngon nhất đẳng.
- Những năm bao cấp không có nhiều lựa chọn, cá khô luôn là món ăn thường trực trong những bữa cơm của nhiều gia đình. Cá cơm khô mua về phải được ngâm cho sạch cho hết sạn và đỡ mặn. Khi cá đã nở mềm, rửa lại bằng nước ấm một lần nữa rồi để ráo. Cá cơm khô mà rang khế cũng rất ngon. Phi thơm hành tím băm nhỏ, cho cá vào đảo đều cho săn lại. Tiếp đó cho khế vào xào mềm, thêm tỏi, hành khô băm nhỏ, ớt băm nhỏ, đường đảo đều cho thật thơm lên là tắt bếp. Những ngày không tiện chợ, không có đồ ăn tươi mới thì đem cá ra rán cho vàng, hoặc là nướng trên than hoa, ăn lúc giời mưa rét rất ngon và tốn cơm lắm.
- Nhưng cũng có nhiều món phải mua hàng rau dán làng Láng mang về bán : đậu phụ, bánh tóp mỡ ép, trám đen, rau gia vị của làng Láng, quả cà chua, củ khoai tây, măng tươi, giá đỗ, trong làng không có.
- Đậu phụ ngoài rán, tẩm hành, sốt cà chua hay là rán vàng rồi rim thịt thì còn có kho đậu với nghệ. Đậu trắng cắt miếng vừa ăn rồi cho vào nồi với chút nước mắm, nghệ đập dập băm nhỏ, chút mỡ lợn, nửa bát con nước rồi để bếp liu riu đến khi cạn xém nồi là thơm lắm. Cứ thế mà ăn với cơm nóng thì mùa nào cũng ngon.
- Ngoài lạc rang rim nước mắm, còn có canh mướp nấu lạc, canh dưa nấu lạc…thi thoảng cũng có canh dưa nấu xương cục và cho thêm chút lạc giã. -
- Trám đen thì om rồi chấm muối vừng hoặc cứ thế mà ăn. Trám xanh kho cá mương hay chạch trấu, có vị chua chua chát chát của trám xanh, vị béo bùi của chạch hòa quyện với nhau rất hợp. Trám trắng giã kho tương
- Cho đến tận bây giờ, tôi vẫn thích ăn cơm nóng rưới một chút nước mỡ dính ít tóp mỡ hoặc mỡ nước trộn madi chưa pha loãng.
- Thế hệ sau này không biết cơm độn ngô khoai sắn, củ dong giềng, bột mỳ, độn mỳ sợi. trong đó đặc biệt là mì sợi. Trẻ con không còn biết đến mì sợi ngày xưa, Mì chỉ nấu với cà chua rồi rắc thêm hành hoa, mùi ta thái nhỏ…không có bất cứ dấu hiệu nào của thịt thà và mỳ chính. Vân vi nghĩ rằng những món ngày xưa chúng ta ăn thiếu thốn thịt cá thanh đạm như thế mới sống dai cho tới ngày nay? những món ăn kể trên dành người lao động nghèo đói ăn thường xuyên xưa thì bây giờ lại là đặc sản trong nhà hàng (rau lang, hoa và thân chuối, cào cào châu chấu, cua ốc đồng, tóp mỡ...). Những thứ bắt được ngoài đồng giờ thèm ăn cũng chẳng có. Giờ người ta toàn nuôi thôi, nên không thể ngon như tôm, cua cá tự nhiên ngày xưa. Nghĩ lại, thấy thức ăn đồng quê ngày xưa vẫn là nhất. Chuyện cũ nhắc lại mùa nóng và đang dịch covid phải tại gia (22/6/2021).
