Nhân loại biết ơn người phụ nữ gốc Hungarie này - Người phát minh ra Vaccine Covid-19

Nguyễn Thế Nhật Phong dẫn theo nhà văn HH

29/07/2021 21:55

Theo dõi trên

Khi đại dịch COVID-19 bùng nổ, Moderna thúc đẩy sản xuất vaccine theo công nghệ mRNA, thêm công ty BioNTech được Pfizer đầu tư hàng tỉ đô la quyết tâm biến ý tưởng của Kariko Katalin thành hiện thực. Và hiện tại vaccine Moderna và Pfizer đang là vị cứu tinh toàn cầu trong đại thảm hoạ dịch bệnh Corona Covid-19.

nha-khoa-hoc-cuu-tinh-nhan-loai-1627570460.jpg
 

Cuộc đời Kariko Katalin không có từ dễ dàng

Công nghệ mRNA- thông tin được sử dụng cho vac-xin Pfizer/BioNTech và Moderna là "kết quả của sự kiên nhẫn" trong 40 năm nghiên cứu, bắt đầu từ một nhà nữ khoa học gốc Hungary.

Tiến sĩ Karikó Katalin, phó chủ tịch cấp cao của BioNTech hiện nay, là một trong những chuyên gia hàng đầu về công nghệ này.

Mới đây, bà Katalin Karikó đã nhận được Giải Széchenyi, phần thưởng cao quý cấp nhà nước của Hungary dành cho những cống hiến lớn về khoa học. Giải thưởng này là sự tưởng thưởng lớn đầu tiên ở tầm nhà nước mà giáo sư Karikó Katalin được nhận cho 40 năm lao tâm khổ tứ để cho ra đời công nghệ mRNA, nền tảng của các vaccine thế hệ mới đầy hứa hẹn như BioNTech/Pfizer và Moderna.

Kariko Katalin, người phụ nữ đã từng bị chê cười, đã từng nhiều lần bị ngăn cản, thường xuyên bị sa thải, lí lịch của bà đầy rẫy những thất bại và đau khổ.

Nhưng hôm nay, bà được coi là một trong những người phát minh ra công nghệ mRNA, từ đó tạo ra vaccine COVID-19 tiên tiến nhất thế giới.

Cuộc đời Kariko Katalin không có từ dễ dàng, nhưng đó là một câu chuyện về niềm tin vô điều kiện vào một ý tưởng có thể làm thay đổi cả thế giới.

Được chờ đợi nhất là vaccine công nghệ mRNA, Cục Quản lí Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ đứng ngoài cửa đón lõng đầu tiên, nhanh chóng cấp thẻ xanh. So với công nghệ vaccine truyền thống, mRNA hứa hẹn hiệu quả hơn, nhanh hơn, an toàn hơn, ít tác dụng phụ hơn; có thể so sánh sự khác biệt giống như xe máy và chuyên cơ.

Vaccine mRNA

- Là các vaccine sử dụng bản sao RNA để kích hoạt hệ miễn dịch.

- Giải thích ngắn gọn, RNA là một nucleic acid, là đại phân tử hữu cơ quan trọng đối với nhiều quá trình của tế bào. Có nhiều loại RNA mang những vai trò khác nhau, trong đó, mRNA là các RNA thông tin. Vaccine RNA sẽ dùng mRNA (các mRNA này mã hóa cho các protein kháng nguyên của virus), khi tiêm vào cơ thể sẽ dịch mã bằng chính tài nguyên của tế bào chúng ta → cho ra các protein kháng nguyên mà mRNA đã mã hóa. Protein được tạo ra này sẽ là “vật lạ” → khởi phát đáp ứng miễn dịch.

- Ưu điểm: có thể tạo miễn dịch nhanh chóng, độ đặc hiệu cao, chi phí không cao và có thể gây đáp ứng theo hai con đường miễn dịch dịch thể lẫn miễn dịch qua trung gian tế bào.

- Tuy nhiên, nhược điểm của chúng là khó bảo quản, quy trình sản xuất phức tạp và quá “mới” nên chưa có đầy đủ những đánh giá về quy trình, nguy cơ cũng như tác dụng phụ so với các loại vaccine được sử dụng xưa nay.

Lí thuyết đơn giản như vậy nhưng thực tế rất phức tạp

Kariko Katalin bị ám ảnh bởi mRNA, bà hiểu đây là loại RNA rất đặc biệt, nó nắm tất cả bí quyết tạo ra hàng tỉ tỉ protein trong cơ thể con người. Về mặt lí thuyết, khoa học hoàn toàn có thể điều khiển mRNA để tạo ra loại protein có chủ đích, làm được điều đó thì mRNA trở thành vũ khí mạnh nhất khống chế hàng loạt bệnh tật.

Ý tưởng đó thật đẹp, nhưng chỉ là lí thuyết, sự hiểu biết về mRNA vào những năm 1980 vẫn còn rất hạn chế. Về mặt nguyên tắc, khi tiêm mRNA vào cơ thể con người, thì đó là dị nguyên, nên ngay lập tức hệ thống phòng thủ của cơ thể sẽ phá huỷ trước khi mRNA thực hiện các chức năng nhiệm vụ.

Nghĩa là vaccine mRNA dù nguỵ trang tài tình đến mấy thì vẫn là thằng kẻ trộm, khi đột nhập nó sẽ đánh thức chủ nhà tổ chức vây bắt và tiêu diệt. Nhưng điều nghiêm trọng hơn, đó là cơ thể con người chống lại thằng kẻ trộm theo cách bản năng quá mạnh mẽ, tạo ra phản ứng miễn dịch nghiêm trọng, có nguy cơ tử vong.

Sau rất nhiều thất bại, hầu hết các nhà khoa học đã bỏ cuộc, chẳng ai còn quan tâm đến mRNA.

Kariko Katalin không bị khuất phục

Bà lao đầu vào nghiên cứu, những công trình của bà đã gây được sự chú ý của hai công ty Modena (Canada) và BioNTech (Đức), cùng với ông lớn Pfizer (Mỹ) quyết định đầu tư sản xuất vaccine COVID-19 theo công nghệ mRNA, đó là cú áp phe không khác gì một chuyến du hành lên sao hoả.

Công nghệ mRNA sẽ không dừng lại ở sản xuất vaccine, mà trong tương lai không xa, hàng loạt “dịch bệnh” như ung thư, đột quỵ, hay các bệnh hiểm nghèo khác cũng hứa hẹn sẽ được thanh toán.

Sinh năm 17/1/1955 ở thị trấn Kisujszallas (Hungary) ở Szolnok (Hungari), trong một ngôi nhà tranh không có tiện nghi, nhưng đầy đủ tình thương của tổ ấm gia đình. Kariko Katalin thừa hưởng gen yêu thích sinh học của bố là người làm nghề bán thịt heo, gen kiên trì nghiên cứu của mẹ là một kế toán viên, được hưởng sự giáo dục niềm say mê sinh học từ các giáo viên trường kisújszállási.

Katalin Kariko có niềm đam mê với khoa học từ khi còn rất nhỏ. Do hoàn cảnh nghèo khó, bà đã dốc hết tâm trí cho việc học tập với mong ước đổi đời. Nỗ lực này đã giúp bà giành được học bổng Cộng hoà Nhân dân Hungary,  học bổng danh giá nhất lúc bấy giờ.

Tiếp tục học lên tiến sĩ, rồi làm việc tại trung tâm nghiên cứu sinh học của Học viện Khoa học Hungary ở Szeged.

Bà theo đuổi công nghệ mRNA từ lúc còn là sinh viên đến khi trở thành nhà nghiên cứu hóa sinh. Nhưng do chi phí quá tốn kém, nên đến đầu những năm 1980, học viện đã phải ngưng tài trợ tiền cho các chương trình nghiên cứu của bà.

Theo đuổi công nghệ mRNA

Đó là lĩnh vực đòi hỏi phải đầu tư rất nhiều tiền của, các nhà khoa học khác đã bỏ chạy, đất nước Hungary những năm 1980 là quốc gia tự do cởi mở nhất trong khối Liên Xô cũ, nhưng cũng chẳng có tiền để tài trợ cho những nghiên cứu lớn.

Rơi vào cảnh thất nghiệp ở tuổi 30, Kariko ban đầu đi khắp các nước châu Âu để tìm việc làm, nhưng đều bất thành. Vào một buổi chiều năm 1985, Kariko Katalin cùng chồng đưa cô con gái hai tuổi của họ rời đất nước Hungary, tìm đường đến Hoa Kỳ. Tài sản duy nhất có giá là chiếc ô tô cũ. Bán đi được 900 bảng Anh trên thị trường chợ đen. Để mang trót lọt số tiền ấy, Kariko Katalin phải rạch con gấu bông đồ chơi của con gái, nhét 900 bảng vào, rồi khâu lại.

Thời gian đầu ở Mỹ, Kariko Katalin được nhận vào làm việc tại Đại học Temple, nhưng chẳng bao lâu sau nhóm của cô bị giải tán vì không kiếm được kinh phí tài trợ.

Năm 1989, Kariko Katalin làm ở khoa dược Đaị học Pennsylvania, mặc dù là giáo sư chính thức, nhưng đây là thời gian khó khăn nhất, lương rất thấp và không ai tin cô.

Năm 1995, Kariko bị giáng xuống mức thấp tận cùng, không nhận được tài trợ, không tìm nổi dự án; Đại học Pennsylvania quyết định sa thải.

Căn phòng bà ở bị dột nát trong mỗi cơn mưa chiều tối, bà lại bị mắc căn bệnh ung thư mới được chẩn đoán, chồng bà đang ở Hungary không thể đến Mỹ vì vấn đề Visa, công việc dành bao nhiêu thời gian và tâm huyết dường như đang tuột khỏi tầm tay.

Kariko Katalin nói: “Tôi bắt đầu nghi ngờ rằng có lẽ mình không đủ giỏi, không đủ thông minh. Và tôi cố gắng tự nhủ rằng mọi thứ đã ở đây, tôi chỉ cần thực hiện các thí nghiệm tốt hơn.”

Vào năm 1998, Kariko Katalin cuối cùng đã nhận được khoản tiền tài trợ đầu tiên, đó là 100 ngàn USD.

Thật kì lạ, năm đó bà cũng gặp được một người đàn ông của sự nghiệp. Đó là buổi chiều định mệnh, Kariko Katalin đi photo tài liệu, gặp Drew Weissmen, một người đồng nghiệp mới vừa chuyển đến từ Viện Y tế Quốc gia.

Trong lúc chờ photo Kariko Katalin kể với Weissmen về ý tưởng tạo ra mRNA, theo đúng mong muốn. Ngay lập tức Weissmen nhìn thấy trước mắt mình là một khối tài sản vô giá. Anh quyết định đầu tư, cộng tác cùng Kariko Katalin, quyết tâm phát triển công nghệ mRNA trong lĩnh vực y sinh học.

Năm 2005, Karikó và Weissman đã xuất bản 1 bài báo, nộp 1 bằng sáng chế và thành lập công ty công nghệ sinh học để thương mại hóa sản phẩm của mình. Tuy nhiên, cả cộng đồng khoa học hầu như không có ai quan tâm đến sáng chế mới của họ.

nha-khoa-hoc-cuu-tinh-nhan-loai1-1627570460.jpg
 

mRNA phiên bản mô đun suy yếu ra đời!

Chuỗi mRNA được cấu tạo bởi mạch đơn, thẳng, bao gồm các nucleotid. Mỗi nucleotid gồm hai thành phần là nucleoside và gốc phốt phát. Nucleoside lại được hình thành bằng cách ngưng tụ D-ribose và các base.  Các base đó là Adenin, Guanin, Cytosine và Uracil. Kariko và Weissman tổng hợp mRNA với khả năng “lẻn” qua một số lượng nhỏ các chất thay thế base, đống thời sử dụng các hạt nano lipid bao bọc xung quanh, làm cho mRNA được nguỵ trang giống như tên trộm lẻn vào tế bào cơ thể người mà không kích hoạt hệ thống miễn dịch bảo vệ nào.

Năm 2010, Derrick Rossi, một giáo sư tại Trường Y Harvard một chuyên gia tế bào gốc Canada đang làm nghiên cứu sinh tại Đại học Stanford đã vô cùng kinh ngạc đọc được nghiên cứu 5 năm trước của Karikó. Ngay lập tức, Rossi đã nhận ra đó là một công trình xứng đáng với một giải Nobel. Tầm nhìn của Rossi được hiện thực hóa vào cùng năm đó. Thời cơ đã đến. Nhận thấy cơ hội kinh doanh siêu lợi nhuận, Rossi âm thầm lặng lẽ tìm vốn đầu tư. Ông đã cùng với một nhóm giáo sư Harvad và MIT lập ra Moderna, một công ty công nghệ sinh học nhắm đến việc sửa đổi mRNA để tạo ra vaccine và thuốc điều trị bệnh.

Năm 2013, bà Karikó được mời tới Đức. Ở đó, có một doanh nhân gốc Thổ Nhĩ Kỳ tên là Ugur Sahin cũng đã nhìn ra được sự phát triển của lĩnh vực nghiên cứu mRNA. Ông ấy đã thành lập một công ty khởi nghiệp khác tên là BioNTech và Karikó nhận lời Ugur Sahin để trở thành Phó chủ tịch cấp cao tại BioNTech. Tại đây, Karikó đã lãnh đạo chương trình nghiên cứu phương pháp thay thế protein RNA để tạo ra các loại vaccine và thuốc chữa bệnh mới.

Tại Đức, một nhóm nghiên cứu mới cũng phát hiện ra tiềm năng của Kariko Katalin, công ty mới BioNTech được thành lập, lấy trụ sở tại Hoa Kỳ.

Moderna và BioNTech thành cứu tinh nhân loại vào năm 2020

Mọi chuyện chỉ thay đổi vào năm 2019, sau khi SARS-CoV-2 được phát hiện và gây ra đại dịch toàn cầu Covid-19. Với kinh nghiệm trong lĩnh vực này, Moderna gộp gene SARS-CoV-2 được giải mã để thiết kế ra một loại vaccine chống lại Covid-19.

Còn Karikó và BioNTech ở Đức cũng đã khởi động một chương trình phát triển vaccine cho riêng mình hợp tác với "gã dược phẩm khổng lồ" Pfizer của Mỹ.

Tháng 11/2020, những mũi vaccine ngừa Covid-19 đầu tiên của liên doanh Pfizer/BioNTech đã được cấp phép tiêm chủng tại Anh, sau đó là Mỹ và hàng loạt quốc gia khác trên thế giới.

Khi đại dịch COVID-19 bùng nổ, Moderna thúc đẩy sản xuất vaccine theo công nghệ mRNA, thêm công ty BioNTech được Pfizer đầu tư hàng tỉ đô la quyết tâm biến ý tưởng của Kariko Katalin thành hiện thực. Và hiện tại vaccine Moderna và Pfizer đang là vị cứu tinh toàn cầu trong đại thảm hoạ dịch bệnh Corona Covid-19.

Nguồn: Tổng hợp từ RFI, ABC News,Hungary Today

Ps: Khái niệm mRNA có chức năng truyền đạt thông tin quy định cấu trúc của protein.

Chữ m = messenger = thông tin.

Để dễ hiểu, có thể hình dung quá trình tổng hợp mỗi protein trong cơ thể con người giống như giải một bài toán phức tạp, mRNA trở thành cuốn sổ tay những công thức toán học.

 

 

Bạn đang đọc bài viết "Nhân loại biết ơn người phụ nữ gốc Hungarie này - Người phát minh ra Vaccine Covid-19" tại chuyên mục Văn hóa - Xã hội. | Hotline: 08.4646.0404 | Email: toasoan@vanhoavaphattrien.vn